Over het Russisch

Snelle feiten

Landen waar Russisch gesproken wordt:	Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Moldavië, Mongolië, Oezbekistan, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Transnistrië en Turkmenistan .
Landen en regio's waar Russisch een officiële taal is:	Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne, Kazachstan, Kirgizië, Transnistrië, Abchazië, Zuid-Ossetië, Roemenië.
Aantal moedertaalsprekers:	Rond de 175 miljoen.
Eigen benaming:	Русский язык Roesskij jezik (De Russische taal)
Alfabet:	Cyrillisch
Aantal letters in het alfabet:	33 (van А tot Я).
Regulering: (Van spelling, etc.)	Росси́йская Акаде́мия Нау́к. Rossijskaja Akademia Nauk. De Russische Wetenschapsacademie
Classificatie: (Taalfamilie)	Indo-Europees --------> Slavisch ----------> Oost-Slavisch ---------------------> Russisch
Russisch lijkt veel op:	Wit-Russisch en Oekraïens.
Russisch lijkt ook op:	Sloveens, Servisch, Kroatisch, Bosnisch, Bulgaars, Macedonisch, Slowaaks, Tsjechisch en Pools.
Het Russisch is een verre verwant van:	Nederlands, Latijn, Grieks, Iers, Perzisch, Hindi, Armeens, Albanees en Litouws.

Inleiding
Russisch is de taal van het grootste land ter wereld, Rusland. Het is een Slavische taal, net als bijvoorbeeld het Pools en het Kroatisch. Het Russisch is een wereldtaal die van zo'n 175 miljoen mensen de moedertaal is.
Het Standaard-Russisch is gebaseerd op het Moskouse dialect. Er zijn echter geen grote verschillen in uitspraak tussen de verschillende regio's, ondanks dat Rusland zo'n immens uitgestrekt land is.
Het Russisch is een cultuurtaal: Sommige van de beste werken van de wereldliteratuur zijn oorspronkelijk in het Russisch geschreven. Denk aan de werken van Poesjkin, Tolstoj, Dostojevskij en Tsjechov.
Russen noemen hun taal Roesskij jezik (De Russische taal).

Het Troitse Sergieva Lavra in Sergiev Posad, niet ver van Moskou.

Het Russische alfabet
Het Russisch maakt gebruik van het Cyrillische alfabet. Dit alfabet werd in de Middeleeuwen door Byzantijnse zendelingen ontworpen op basis van het Griekse alfabet. Het alfabet telt 33 letters en wordt net als ons alfabet van links naar rechts gelezen. Enkele van die 33 letters zijn identiek aan de letters van ons Romeinse schrift, terwijl anderen er exotisch uitzien.
Lees meer over het alfabet....

Verspreiding
Rusland: Het Russisch is de meestgesproken en enige officiële taal van Rusland. Door heel Rusland wordt het Russisch gesproken, ook in de gebieden waar men traditionele inheemse talen spreekt. De Russische taal is in heel Rusland prominent aanwezig.
Oekraïne en Wit-Rusland: Het Russisch wordt ook gesproken in de Oekraïne en Wit-Rusland, vooral in de grote steden. In de communistische tijd voerde Moskou een politiek van russificatie: De Russische taal moest de norm worden voor politiek, wetenschap en handel, ook in Oekraïne en Wit-Rusland. De Moskougetrouwe president van Wit-Rusland, Aleksandr Loekasjenko, staat er vandaag de dag nog steeds om bekend dat hij nauwelijks Wit-Russisch spreekt. Hij spreekt liever standaard Russisch. In de grensgebieden worden van oudsher overgangsdialecten gesproken die bijvoorbeeld half Oekraïens en half Russisch zijn.
Baltische Staten: Ook in de Baltische Staten Estland, Letland en Litouwen wordt Russisch gesproken. De Russischtaligen zijn naar deze landen toegekomen toen deze nog deel uitmaakten van de Sovjetunie. Toen deze landen onafhankelijk werden zijn zij daar gebleven. In de Baltische Staten is ongeveer een derde van de bevolking Russischtalig. Russisch wordt het meest gesproken in het oostelijke deel van deze landen.
Kaukasus: In de 19e eeuw kwamen grote delen van de Kaukasus onder bestuur van het Russische Rijk. In Georgië, Azerbeidzjan en Armenië wonen nog steeds vele Russen. Daarnaast wordt het Russisch veel gesproken als tweede taal. In 2010 beheerste nog 70% van de Armenen het Russisch (als eerste of als tweede taal).
Centraal-Azië: Vanaf de tsarentijd heeft Rusland ook haar stempel gedrukt op de staten in Centraal-Azië. Wie door landen als Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizië, Turkmenistan en Tadzjikistan reist zal zich met Russisch goed verstaanbaar kunnen maken.
Oost-Europa: Ten slotte spreken vooral oudere mensen in grote delen van Oost-Europa het Russisch als tweede taal. Het Russisch is in landen als Polen, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije, Roemenië en Hongarije nooit helemaal geworteld, maar lange tijd was het een verplichte vreemde taal op school. De jongere generaties leren echter liever Engels als vreemde taal en de kennis van het Russisch neemt af.

Grammatica
Het Russisch behoort tot de nominatief-accusatieftalen. Dat betekent dat woorden die het onderwerp van een zin aanduiden, een neutrale onverbogen vorm hebben. Zodra datzelfde woord een andere functie in de zin krijgt, zal het verbogen moeten worden. Dat verschijnsel heet flectie of verbuiging. Russisch is een sterk flecterende taal, wat betekent dat veel woordsoorten aan flectie onderworpen zijn. Zelfs je eigen naam moet verbogen worden. Het Russisch heeft zes soorten verbuigingen of naamvallen.
Lees meer over de grammatica....

Taalfamilie
Het Russisch is een Slavische taal, en daardoor verwant aan een aantal andere talen zoals Pools, Oekraïens en Bulgaars. De Slavische talen behoren tot de grotere familie van Indo-Europese talen, waartoe ook het Nederlands, het Latijn, Grieks en Sanskriet behoren. Net zoals in een biologische familie geldt voor taalfamilies dat naaste verwanten veel op elkaar lijken. Hoe verder weg de verwantschap, hoe minder overeenkomsten.

Broer en zus van het Russisch:	Oekraïens en Wit-Russisch.
Neven en nichten van het Russisch:	Pools, Slowaaks, Tsjechisch, Bulgaars, Macedonisch, Sloveens, Kroatisch, Servisch, Bosnisch.
Achterneven en achternichten van het Russisch:	O.a. Nederlands, Engels, Zweeds, Frans, Latijn, Iers, Grieks, Albanees, Armeens, Hindi, Perzisch.

Geschiedenis van het Russisch

Oorsprong van de Slavische talen
De Slavische volken worden voor het eerst genoemd in het werk van Gaius Plinius Secundus (23-79 AD) en Claudius Ptolemaeus (87-150 AD). Zij bevinden zich dan rond de rivier de Wisła, in het huidige Polen. Door deze stam werd waarschijnlijk Oudslavisch gesproken, de oertaal waarvan alle Slavische talen afstammen. Het Oudslavisch is nooit opgeschreven en het bestaan ervan is zuiver theoretisch. Het Oudslavisch verhoudt zich tot de moderne Slavische talen zoals het Latijn zich verhoudt tot de moderne Romaanse talen.
Aan het begin van de Middeleeuwen, tijdens de Grote Volksverhuizingen, trekken de Germaanse stammen weg uit Oost-Europa naar het westen en het zuiden, op de vlucht voor de invallen van de Hunnen. Als de macht van de Hunnen gebroken is, is Oost-Europa nauwelijks bevolkt. De Slaven vullen deze leemte op. Zij groeien en vormen meerdere grote stammen.

Oudoostslavisch
De Slavische volkeren vallen uiteen in drie hoofdgroepen, ieder met een iets andere taal: Het Oudwestslavisch, het Oudoostslavisch en het Oudzuidslavisch. Vanaf de 9e eeuw worden de Slavische talen op schrift gesteld. Het is in deze tijd dat het Russisch voor het eerst sporen achterlaat in de geschiedenis. Van het Oudoostslavisch, de directe voorloper van het Russisch, zijn tekstfragmenten teruggevonden, soms korte teksten in berkenbast gekrast.
Het Oudzuidslavisch wordt vanaf de 9e eeuw de liturgische taal van de Orthodoxe kerk. Dit Kerkslavisch heeft invloed op het Oudoostslavisch. Verder nam het Russisch in deze tijd woorden over uit het Oudnoords, Gothisch en uit de Turks-Mongoolse talen.

Moderne tijd
De oude Oostslaven breiden hun gebied verder uit en vormen een groot rijk, het Kievse Roes. Omdat het rijk zo groot is, ontstaan er ook verschillen in de taal in verschillende delen van Rusland. In de loop der eeuwen worden die verschillen zo groot, dat er drie afzonderlijke talen uit het Oudoostslavisch zijn ontstaan: Russisch, Wit-Russisch en Oekraïens. Door de contacten met de buitenwereld neemt het Russisch ook steeds meer woorden op uit andere talen. Zeevaarttermen uit het Nederlands, woorden als douche, toilet, garage, bagage, restaurant, café en trottoir uit het Frans en recentelijk termen uit het Engels, zoals manager, meeting en computer.
Tijdens de Sovjettijd werd het Russisch uitgebreid met lettergreepafkortingen zoals agitprop (van agitatie en propaganda), Komsomol (van Kommoenistitsjeski Sojoez Molodjozji, de communistische jeugd) en Kolchoz (van Kollektivnoje Chozjajstvo = collectieve landbouw).

Minderheidstalen
Het Russisch is in heel Rusland de taal van politiek, wetenschap, handel en onderwijs. Maar Rusland is een immens land waarin vele volkeren wonen, ieder met zijn eigen taal. Er worden wel zo'n 100 verschillende talen gesproken in Rusland. Deze talen behoren echter tot een klein aantal taalfamilies. Dat maakt de taalsituatie dan toch weer een beetje overzichtelijk. Dat zijn de volgende:
Indo-Europees (vooral Slavisch), waaronder Russisch, Oekraïens en Armeens.
Oeralisch (Finoegrisch, Fins- en Hongaarsachtig), waaronder Karelisch, Laps en Samojeeds
Altaïsche (Turksachtige) talen, waaronder Tataars, Basjkiers en Jakoets.
Paleo-Siberische talen, de oude inheemse talen van Siberië, waaronder Tsjoekotskisch
Kaukasische talen: Tsjetsjeens
Lees meer over de minderheidstalen van Rusland....

Leenwoorden
Zonder dat men zich ervan bewust is, kent iedereen een paar woorden Russisch. Sommige Russische woorden zijn doorgedrongen tot de Nederlandse taal en we gebruiken ze zonder erbij stil te staan. Vooral op drie terreinen zijn Russische woorden in het Nederlands opgenomen: Politiek, wetenschap (vooral biologie, ruimtevaart, geografie) en woorden die betrekking hebben op zaken uit de Russische cultuur. Lees de volgende tekst maar eens.

In zijn datsja zat de oude bolsjewiek wodka te drinken en terug te denken aan zijn jeugd, toen hij met zijn agitprop tegen de tsaar en de tsaristische intelligentsia protesteerde. Nu was hij een oude apparatsjik geworden die oekazes uitvaardigde en koelakken en mensjewieken naar de goelags stuurde. Vanuit het Kremlin hield hij samen met zijn kameraden de samenleving onder de knoet. Pas hadden ze nog een partij kalasjnikovs en samizdat onderschept bij de grens. Waarom konden die doerakken toch niet tevreden zijn met hun leven in de kolchoz? De oude bolsjewiek wist ook wel dat er dingen aan het veranderen waren in de sovjetmaatschappij. Het politbureau was niet meer zo almachtig als vroeger. In de Doema was nu een jongeman gekomen die sprak over glasnost en perestrojka. Zouden zijn ideeën aanslaan?

Tekst en literatuur (kort)

Middeleeuwen
De oudste Russische teksten waren kronieken wetsteksten en heiligenlevens (hagiografieën. Vooral de Nestorkroniek of Het Verhaal van Voorbije Jaren (Повесть Временных Лет) uit de 12e eeuw is bekend, geschreven door een monnik uit het Kiëvse Holenklooster (Киево-Печерская Лавра). Het eerste echt literaire werk in het Russisch is het twaalfde-eeuwse Igorlied, een epos over de veldtocht van prins Igor van Novgorod tegen plunderende nomaden.

Vroegmoderne tijd
In de 18e eeuw was de Russische literatuur aan flinke censuur onderhevig. Bovendien ontbrak het nog aan een algemeen aanvaarde norm voor literair Russisch, wat teksten uit deze tijd moeilijk toegankelijk maakt. Bekende schrijvers uit deze tijd zijn Vasili Tredjakovski, Michaïl Lomonosov, Denis Fonvizin en Nikolaj Karamzin.

Gouden Eeuw
De Russische literatuur komt pas echt goed op gang in de 19e eeuw. Deze tijd staat dan ook bekend als de Gouden Eeuw. Het begin van de 19e eeuw is de tijd van de grote Romantische dichters, Aleksandr Poesjkin en Michaïl Lermontov. De latere 19e eeuw is de bloeitijd van de Russische roman, de tijd van Tolstoj en Dostojevski, en natuurlijk ook van het toneel van Anton Tsjechov.

Zilveren Eeuw
Het begin van de 20e eeuw staat bekend als de Zilveren Eeuw van de Russische Literatuur. Nieuwe stromingen komen op, symbolisme, futurisme. Het is de tijd van dichters als Aleksandr Blok en Jesenin.

Socialistisch realisme en dissidentenliteratuur
Tijdens de sovjettijd moest literatuur realistisch de zegeningen van de communistische vooruitgang beschrijven en moreel verheffend zijn voor het volk. Dissidente schrijvers als Anna Achmatova, Solzjenitsyn en Pasternak weigerden zich in dit keurslijf te laten persen en kozen hun eigen literaire weg.

Hedendaagse tijd
Na de val van het communisme is een nieuwe generatie schrijvers opgestaan voor wie de Sovjettijd niet meer een overal aanwezig thema is, het zij als conformist of als dissident. De nieuwe schrijvers kenmerken zich door een veelheid aan thema's en stijlen. Bekende hedendaagse Russische schrijvers zijn bijvoorbeeld Ljoedmila Oelitskaja en Aleksandr Sjisjkin.

Wetenschap
De wetenschappelijke studie naar de Russische taal en cultuur valt onder de slavistiek, de wetenschap die zich met de Slavische talen bezighoudt. Iemand die Russisch of een andere Slavische taal heeft gestudeerd heet een slavist.
Aan de universiteit kun je Russisch studeren als onderdeel van de opleiding Slavische Talen en Culturen of de opleiding Midden- en Oosteuropastudies. Universiteiten die Russisch aanbieden zijn de Rijksuniversteit Groningen (RuG), de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Universiteit Leiden.
Aan de ITV-Hogeschool in Utrecht kun je Russisch op HBO-niveau studeren. Deze opleiding heeft echter zeer weinig contacturen, wat niet ideaal is voor een taalstudie.
In Vlaanderen kan Russisch gestudeerd worden aan de universiteiten van Gent en Leuven.

2023 Harmen Schoonekamp | contact | Talennet | sitemap.

Citaat van de dag

"De mens wordt vrij geboren, maar overal is hij geketend.
Человек рождается свободным, но повсюду он в оковах " - Jean-Jacques Rousseau / Жан-Жак Руссо -
(1712-1778)

Vandaag	155
Deze week	1190
Deze maand	2366
Sinds 10-2008	2476207